„Roll-up gate”: Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego

Wniosek do TK skierował prokurator generalny Zbigniew Ziobro po oddaleniu przez Sąd Najwyższy jego kasacji w sprawie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi. W zaskarżonym przez Ziobrę wyroku uznano drukarza za winnego popełnienia wykroczenia, a także potwierdzono, że nikogo nie można dyskryminować ze względu na orientację seksualną w dostępie do usług.

Kierując kasację do SN Ziobro podnosił, że Sąd II instancji nienależycie ocenił zarzuty, w których zakwestionowane zostało powstanie po stronie obwinionego obowiązku realizacji świadczenia na rzecz Fundacji LGBT Business Forum, kwestionował też stanowisko Sądu I instancji, że odmowa świadczenia przez obwinionego, w tym wynikająca z jego przekonań religijnych, nie była uzasadniona w rozumieniu art. 138 kodeksu wykroczeń. Powoływał się przy tym na wyrok TK z 2015 roku, w którym stwierdzono, że wolność sumienia, a więc także prawo do sprzeciwu wobec postępowania sprzecznego z sumieniem, stanowią kategorie pierwotne i niezbywalne, niezależnie od tego, czy istnieją przepisy je potwierdzające. Postępowanie przed TK dotyczyło wówczas prawa lekarzy i farmaceutów do odmowy świadczeń ze względów na konflikt sumienia. 

Sąd Najwyższy nie przychylił się do tej argumentacji oddalając kasację i potwierdzając, że art. 138 KW, zakazujący nieuzasadnionej odmowy świadczenia usługi chroni również przed przypadkami dyskryminowania osób z uwagi na orientację seksualną czy tożsamość płciową.

Zupełnie inaczej ocenił dziś sprawę Trybunał Konstytucyjny, rozpatrujący ją w pięcioosobowym składzie: Andrzej Zielonacki (przewodniczący), Mariusz Muszyński (sprawozdawca), Leon Kieres, Zbigniew Jędrzejewski i Wojciech Sych. Do wyroku dwa zdania odrębne złożyli sędziowie Kieres i Sych.

We wniosku do TK Zbigniew Ziobro argumentował tym razem, że państwo nie może zbyt represyjnie ingerować w prawa i wolności obywatelskie, które powinny być rozumiane nie tylko jako prawo do określonego światopoglądu, ale także do zgodnego z nim postępowania - zwłaszcza wówczas, gdy odmowa usługi może być zaskarżona na drodze cywilnej.

Prokurator Generalny starał się zatem uzyskać od TK potwierdzenie, że odmowa ze względu na światopogląd czy przekonania religijne jest uzasadniona i w ten sposób zgodna z przepisami. TK poszedł znacznie dalej niż oczekiwał Ziobro i uznał, żadne uzasadnienie dla takiej odmowy nie jest potrzebne, zaś art. 138 KW. jest niekonstytucyjny w części obejmującej słowa "albo umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany". Trzech z pięciu sędziów uznało, że w spornej sytuacji wystarczy sięgnąć do środków przewidzianych przez prawo cywilne – ochrony dóbr osobistych oraz tzw. ustawy równościowej.

- Nie ulega mojej wątpliwości, że usunięcie z systemu prawnego przepisu o karalności odmowy świadczenia usług bez uzasadnionej przyczyny, osłabi i tak niedoskonały system ochrony osób dyskryminowanych – stwierdził w swoim zdaniu odrębnym do dzisiejszego wyroku TK sędzia Leon Kieres. Dotyczy to jego zdaniem przede wszystkim pokrzywdzonych, którzy nie podlegają ochronie z mocy ustawy równościowej. - Odsyłanie ich na trudną drogę cywilną przeciwko przedsiębiorcy dysponującemu co do zasady większymi możliwościami obrony swoich praw, oznacza w praktyce uznanie ich dyskryminacji za sprawę prywatną, osobistą, w której ściganiu i piętnowaniu państwo nie ma jakiegokolwiek interesu - zauważa Kieres.

- Dzisiejszy wyrok TK zapisze się jako czarny epizod na kartach historii walki o prawa człowieka w Polsce. Orzeczenie zapamiętamy jako arbitralne działanie, w którym w celu osiągnięcia bieżących interesów poświęca się prawa i wolności człowieka – stwierdza pełnomocnik sądzącej się z drukarzem Fundacji LGBT Business Forum, adw. Paweł Knut z Kampanii Przeciw Homofobii.

Podobnego zdania jest apl. adw. Kamila Ferenc z Federacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny – Wyrok Trybunału otwiera drogę do zachowań dyskryminacyjnych ze względu płeć. Jako przykład można wskazać nie uzasadnioną względami medycznymi odmowę wykonania procedury zapłodnienia in vitro lub sytuacje, gdy do miejsc świadczenia usług, jak np. sklepy czy kawiarnie,  nie są wpuszczane kobiety z wózkami dziecięcymi czy karmiące piersią. – stwierdza Ferenc i dodaje – Dzisiejszy wyrok pozbawia Polki środka ochrony. Ten dostępny na podstawie tzw. ustawy równościowej jest bardzo trudny do wykorzystania w praktyce. W komentarzach zwraca się też uwagę, że dzisiejszym orzeczeniem Trybunał pozbawił ochrony przed dyskryminacją również osoby z niepełnosprawnościami. Jak wskazywał w swoim stanowisku RPO, to właśnie na podstawie art. 138 KW ukarani zostali m.in. właściciel sklepu obuwniczego, który odmówił obsłużenia klientki poruszającej się na wózku czy właściciel klubu, który odmówił wstępu na koncert osobie poruszającej się na wózku.

Kampania Przeciw Homofobii poddaje w wątpliwość moc dzisiejszego wyroku: - Od dłuższego czasu jesteśmy w sytuacji kryzysu Trybunału Konstytucyjnego. Obecność sędziego dublera, Mariusza Muszyńskiego w składzie orzekającym każe zastanowić się czy ten wyrok ma w ogóle moc prawną – mówi  Mirosława Makuchowska z KPH.

„Roll-up gate” krok po kroku

1. maj 2015 – Fundacja LGBT Business Forum zamawia usługę w postaci wykonania wydruku roll up’u w jednej z łódzkich drukarni. Pracownik drukarni odmawia wykonania usługi. Swoją decyzję uzasadnia mailowo: „Odmawiam wykonania roll up’u z otrzymanej grafiki. Nie przyczyniamy się do promocji ruchów LGBT naszą pracą”.

2. luty 2016 – Fundacja LGBT Business Forum wnosi skargę na zachowanie pracownika do Rzecznika Praw Obywatelskich. Rzecznik informuje o zaistniałej sytuacji Komendanta Stołecznego Policji, co prowadzi do wszczęcia postępowania w sprawie.

3. maj 2016  – Policja wnosi do Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi wniosek o ukaranie pracownika wskazując, że jego zachowanie doprowadziło do popełnienia wykroczenia z art. 138 Kodeksu wykroczeń.

4. czerwiec 2016 – Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi wyrokiem nakazowym uznaje pracownika drukarni winnym popełnienia wykroczenia z art. 138 Kodeksu wykroczeń i wymierza mu karę grzywny w wysokości 200 zł. Wyrok nie jest prawomocny. Pracownik wnosi sprzeciw od wyroku. Sprawa musi być ponownie rozpoznana przez sąd.

5. lipiec 2016 – na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości pojawia się oświadczenie Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobry ws. wyroku wydanego przez Sąd Rejonowy w Łodzi. Stanowisko Prokuratora wobec wyroku jest krytyczne. Na jego polecenie do sprawy przyłącza się Prokuratura Okręgowa w Łodzi.

6. lipiec 2016  – na oświadczenie Ministra Sprawiedliwości reaguje Kampania Przeciw Homofobii wydając swoje oświadczenie.

7. marzec 2017  – Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi ponownie uznaje pracownika winnym popełnienia wykroczenia. Jednocześnie sąd odstępuje od wymierzenia grzywny. Wyrok nie jest prawomocny. Zarówno prokuratura, obrońca obwinionego jak i pełnomocnik Fundacji wnoszą w sprawie apelacje.

8. maj 2017 – Sąd Okręgowy w Łodzi utrzymuje w mocy wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa uznając to rozstrzygnięcie za prawidłowe. Wyrok jest prawomocny.

9. wrzesień 2017   – Prokurator Generalny wnosi do Sądu Najwyższego kasację od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi, wnosząc o uchylenie wyroku i uniewinnienie pracownika.

10. grudzień 2017 – pełnomocnik Fundacji, adw. Paweł Knut z Kampanii Przeciw Homofobii wnosi do Sądu Najwyższego odpowiedź na kasację Prokuratora Generalnego, wnosząc o utrzymanie wyroku w mocy.

11. grudzień 2017 – Prokurator Generalny Zbigniew Ziobro kieruje do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją art. 138 KW, który był przepisem na podstawie, którego drukarz z Łodzi został uznany winnym popełnienia wykroczenia.

12. luty 2018 – Rzecznik Praw Obywatelskich zgłasza udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z wniosku Prokuratora Generalnego wnosząc jednocześnie o stwierdzenie, że art. 138 KW jest zgodny z Konstytucją.

13. czerwiec 2018 – Sąd Najwyższy odracza ogłoszenie wyroku na 14 czerwca argumentując swoją decyzję zawiłością sprawy

14. czerwiec 2018 – Sąd Najwyższy oddala kasację Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobro w sprawie drukarza z Łodzi. Kampania Przeciw Homofobii ogłasza historyczne zwycięstwo równości w Polsce.

15. kwiecień 2019 – Trybunał Konstytucyjny odwołuje ogłoszenie orzeczenia w odniesieniu do wniosku skierowanego do Trybunału przez Prokuratora Generalnego.

16. 26 czerwca 2019 –  Trybunał Konstytucyjny ogłasza orzeczenie w sprawie konstytucyjności art. 138 KW.