Co powinno znaleźć się w umowie o przeniesienie autorskich praw majątkowych?

DOKŁADNE OKREŚLENIE PRZEDMIOTU UMOWY

W umowie o przeniesienie praw autorskich powinno znaleźć się dokładne określenie utworu, do którego autorskie prawa majątkowe mają być zbyte (przeniesione na osobę trzecią). Może to być utwór już istniejący, ale również ten, który dopiero powstanie w przyszłości. Ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyklucza możliwość zawarcia umowy, w której twórca przekazałby autorskie prawa majątkowe do wszystkich utworów swojego autorstwa, które dopiero powstaną w przyszłości (tzw. zakaz zawierania tzw. bezterminowych kontraktów sponsorskich spotykanych na przykład w branży muzycznej). Dozwolone jest zawieranie umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworów mających powstać w przyszłości, o ile tylko nie obejmują one całego przyszłego dorobku twórcy.

Prawo autorskie jest prawem własności intelektualnej, a więc – w porównaniu do prawa własności rzeczy takiej jak telefon czy nośnik danych – czymś ulotnym i abstrakcyjnym.

Samo przeniesienie praw autorskich nie powoduje automatycznie przeniesienia egzemplarza utworu, nośnika danych, grafiki czy innej formy, w jakiej utwór został ustalony lub utrwalony.

W umowie powinny się znaleźć szczegóły dotyczące przekazania rzeczy materialnych – jeżeli jest to wolą stron umowy. Pamiętając jednak, że status prawny rzeczy jest odrębny.

PRECYZYJNE WSKAZANIE PÓL EKSPLOATACJI

Większość doktryny prawa opowiada się za obowiązkiem wyraźnego wymienienia w umowie przenoszącej autorskie prawa majątkowe pól eksploatacji. Pola eksploatacji to – najprościej mówiąc – sposoby korzystania z utworu. Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych pola eksploatacji powinny być w umowie wyraźnie wymienione.

Umowa o przeniesienie praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej „licencją” obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione (art. 41 ust. 2 pr. aut.)

Eksploatacja dzieła w postaci materialnej może obejmować np. wprowadzanie utworu do obrotu i jego rozpowszechnianie, zaś w formie niematerialnej: wykonywanie dzieła, jego wystawianie, recytację, pokazywanie, emitowanie (nadawanie) czy udostępnianie w Internecie.

Przykłady pól eksploatacji znajdziesz w art. 50 pr. aut.:

1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;

2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami , na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;

3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt. 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.

Pola eksploatacji powinny – co do zasady – zostać wymienione wprost w umowie. Co jednak zrobić w sytuacji, gdy chcemy uzyskać całość autorskich praw majątkowych na wszystkich możliwych polach eksploatacji?

Wymienienie wszystkich możliwych pól eksploatacji bywa zadaniem niezwykle trudnym. Zawsze bowiem istnieje ryzyko, że pominiemy jedno z pól eksploatacji – w takim przypadku na danym polu prawa autorskie do przeniesienia autorskich praw majątkowych może nie dojść. Z kolei postanowienie umowy o przeniesieniu autorskich praw majątkowych „na wszystkich polach eksploatacji” może być zinterpretowany jako niewskazujący wyraźnie żadnych pól eksploatacji. W rezultacie możemy nie uzyskać żadnych praw.

W takich sytuacjach często spotykaną praktyką jest wskazanie w umowie, że przeniesienie praw autorskich do utworu następuje na wszystkich polach eksploatacji, w szczególności tych wymienionych w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a następnie ich dokładne wymienienie w treści kontraktu. Pamiętać należy, że ustawa o prawie autorskim jest neutralna technologicznie w tym sensie, że nie uzależnia definiowania pól eksploatacji od technicznych aspektów eksploatacji utworów. Przykładowo, zwielokrotnianie zdjęcia techniką cyfrową może odbyć się zarówno za pomocą skanera, jak i za pomocą aparatu cyfrowego. Oba te sposoby wyczerpują definicję zwielokrotniania techniką cyfrową.

ZAKAZ OBEJMOWANIA UMOWĄ PÓL EKSPLOATACJI NIEZNANYCH W CHWILI ZAWARCIA UMOWY

Katalog określony we wskazanym wyżej art. 50 pr. aut. jest katalogiem otwartym, co oznacza, że każdy może wpisać do umowy pola eksploatacji, które są istotne z punktu widzenia przyszłej eksploatacji dzieła. Z jednym zastrzeżeniem: prawo autorskie ogranicza swobodę do pól eksploatacji, które są znane w chwili zawarcia umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych.

Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są nieznane w chwili jej zawarcia (art. 41 ust. 4 pr. aut)

W praktyce często spotyka się zapisy umowne zastrzegające możliwość niezwłocznego przejścia praw autorskich do dzieła na tych polach eksploatacji, które nie były znane w momencie zawierania umowy pod warunkiem otrzymania niewielkiej opłaty. Zdaniem wybitnych przedstawicieli doktryny, prof. Barty i prof. Markiewicza, zawarcie w umowie zobowiązania do przeniesienia praw autorskich na pola eksploatacji nieznane w chwili zawierania umowy  nie narusza art. 41 ust. 4 pr. aut. o ile w sposób stosowny zostały zabezpieczone interesy majątkowe twórcy.

OBOWIĄZKOWA FORMA PISEMNA

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinna zostać sporządzona na piśmie. Umowa przygotowana w jakiejkolwiek innej formie będzie nieskuteczna.

Zawarcie umowy w formie pisemnej oznacza w praktyce, że strony umowy składają na umowie swoje własnoręczne podpisy i przekazują drugiej stronie egzemplarz umowy ze swoim podpisem. Przesłanie takiej umowy skanem czy faksem jest dobrą praktyką, ale konieczne jest przekazanie oryginału. Możliwe jest zawarcie umowy poprzez podpisanie swoim podpisem dwóch egzemplarzy – wówczas na obu egzemplarzach są od razu dwa podpisy; lub poprzez podpisanie swoim podpisem egzemplarza dla drugiej strony – wówczas każda ze stron posiada egzemplarz z podpisem drugiej strony i oczywiście może dodać swój (efekt końcowy jest ten sam). Egzemplarzy umowy można sporządzić więcej, niż jest stron umowy; zależy to wyłącznie od woli stron. Stron zawierających umowę może być więcej niż dwie (np. autor grafiki komputerowej, programista i zleceniodawca) i wówczas zasady są te same, a liczba egzemplarzy umowy odpowiednio większa.

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 53 pr.aut.)

Pamiętajmy o dokładnym oznaczeniu stron zawierających umowę i ich reprezentantów w treści umowy. Jeżeli ktoś jest pełnomocnikiem strony, powinien być tak oznaczony. Tak samo, jeśli jest członkiem zarządu spółki handlowej, prokurentem, komplementariuszem itp. Zwróćmy uwagę, że odpis z rejestru przedsiębiorców, dostępny bezpłatnie na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości, wskazuje, czyj podpis jest wymagany do prawidłowego zawarcia umowy. Czasem właściwa reprezentacja wymaga podpisu dwóch lub więcej osób. Dane podmiotów, których działalność jest zarejestrowana w CEIDG, Krajowym Rejestrze Sądowym lub innych rejestrach powinny być w podstawowym zakresie przepisane do umowy, zgodnie z (aktualnymi!) odpisami z tych rejestrów.

PAMIĘTAJ O PRAWACH ZALEŻNYCH

Umowa o przeniesienie praw autorskich (nawet dotycząca wszystkich znanych pól eksploatacji) nie przenosi automatycznie na nabywcę prawa do wykonywania praw zależnych do utworu (a więc zgody twórcy dzieła pierwotnego na korzystanie i rozporządzanie z opracowania jego utworu). Czym jest opracowanie? To termin prawny dość zgodny z intuicyjnym rozumieniem – są to m.in. tłumaczenia, adaptacje (np. filmowe, animowane, komiksowe dzieł literackich, adaptacja dramatu do potrzeb scenariusza teatralnego), przeróbka (np. klasycznego musicalu na stylizację reggae).

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości praw majątkowych (art. 46 pr. aut.).

Co to oznacza? W umowie o przeniesienie praw autorskich powinien znaleźć się oddzielny zapis wyraźnie zezwalający na wykonywanie praw zależnych do utworu.

Wykonywanie zależnego prawa autorskiego to właśnie zezwalanie na rozpowszechnianie i korzystanie z opracowania. Nie ma w prawie autorskim wymogu uzyskiwania zezwolenia na wykonywanie opracowań, którymi nie mamy zamiaru rozporządzać (np. sprzedać) czy z nich korzystać w inny sposób. Zasady dotyczące odrębnego traktowania dzieł zależnych zostały jednak przełamane w odniesieniu do programów komputerowych i baz danych. Z jednej strony samo sporządzenie opracowania programu komputerowego wymaga zgody podmiotu dysponującego prawem autorskim do utworu pierwotnego, a z drugiej, samo przeniesienie prawa autorskiego przenosi automatycznie prawo do zezwalania na sporządzanie i korzystanie z opracowań tego utworu. Czym jest opracowanie (więcej na ten temat) programu komputerowego? Jest to m.in. tłumaczenie (lokalizacja) programu komputerowego (np. gry), tj. ustalenie jego tzw. wartości znaczeniowej, odnalezienie odpowiedników w języku tłumaczenia i nadanie tłumaczeniu postaci całości.

PRAWIDŁOWO OKREŚL WYSOKOŚĆ WYNAGRODZENIA

Jeżeli z umowy nie wynika wprost, że ma ona charakter nieodpłatny, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. W umowie powinna znaleźć się informacja o wysokości wynagrodzenia, które otrzyma autor dzieła w zamian za przeniesienie praw. Jeśli celem obu stron jest nieodpłatne przeniesienie autorskich praw majątkowych, musi być to wyraźnie zastrzeżone w umowie. Co do zasady twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji:

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji (art. 45 pr. aut.).

Jeśli strony chcą objąć jednym wspólnym wynagrodzeniem przeniesienie autorskich praw majątkowych na wielu polach eksploatacji to powinno zostać to wyraźnie zaznaczyć w umowie. Bez powyższego zastrzeżenia wskazaną w umowie kwotę będzie można interpretować jako kwotę, która dotyczy tylko wynagrodzenia za jedno wskazane pole eksploatacji.

UMOWA O DZIEŁO A PRZENIESIENIE PRAW AUTORSKICH

Pamiętać należy, że samo zawarcie umowy o dzieło nie spowoduje przejścia praw autorskich na zamawiającego, jeżeli taka umowa nie będzie zawierała odpowiednich postanowień odnośnie przeniesienia praw autorskich. Przykładowo, jeżeli ktoś zamawia wykonanie projektu graficznego i w związku z tym zawiera umowę o dzieło, która milczy na temat praw autorskich, to całość praw autorskich pozostaje przy osobie, która wykonała projekt graficzny.

CZAS OBOWIĄZYWANIA UMOWY

Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu na osobę trzecią pociąga za sobą, co do zasady, brak możliwości korzystania z utworu przez twórcę i dalszego na nim zarobkowania. Twórca utworu traci trwale prawo do korzystania z utworu i możliwość decydowania o formach korzystania z niego w przyszłości.

Warto jednak wiedzieć, że przeniesienie praw autorskich może być ograniczone czasowo (należy w tym miejscu jednak zaznaczyć, że część doktryny opowiada się za tezą, że jeśli celem stron jest czasowa dyspozycja praw autorskich to powinna zostać zawarta umowa licencyjna, a nie umowa o przeniesienie praw autorskich). Przeniesienie praw autorskich z ograniczeniem czasowym to dobre rozwiązanie dla tych, którzy – pomimo przeniesienia praw autorskich do swojego dzieła – chcą korzystać z niego w przyszłości. Więcej na temat przenoszenia praw autorskich z ograniczeniem czasowym przeczytasz w tekście Łukasza Łyczkowskiego Przenoszenie praw autorskich z ograniczeniem czasowym.