Generatywna AI kontra artysta XXI wieku

Od lat temat AI w sztuce budzi emocje, prowokując do dyskusji o granicach kreatywności i roli artysty. Już w 2018 roku obraz stworzony z pomocą AI został sprzedany za ponad 400 tysięcy dolarów, co zainicjowało debatę na temat: czy generatywne dzieła można uznać za prawdziwą sztukę?

Do 11 listopada w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie trwa wystawa prac wyróżnionych w konkursie AI Art, towarzyszącego pierwszej edycji ML in PL AI Art Festival – jednej z największych w Polsce konferencji naukowych o tematyce sztucznej inteligencji. Dwaj eksperci należący do jury tego konkursu, dr hab. Przemysław Spurek, lider zespołu badawczego „Renderowanie neuronowe” w IDEAS NCBR, prof. UJ oraz Jakub Depczyński, historyk sztuki, kurator programu publicznego w Muzeum Sztuki Nowoczesnej podjęli się próby określenia roli AI w dzisiejszej sztuce.

AI oznacza koniec podziału na Muzy?

ML in PL AI Art Festival pokazuje, że sztuczną inteligencję można wykorzystać właściwie w każdej dziedzinie sztuki. Wśród nadesłanych prac konkursowych znalazły się m.in. grafiki generowane bezpośrednio w modelach takich jak Midjourney czy Stable Diffusion. Artyści nie tworzą jednak tylko obrazów, ale też eksperymentują z dźwiękiem, wideo, instalacjami VR oraz rzeźbami 3D.

– Wyobrażam sobie, że jeżeli chodzi o twórczość artystyczną na różnych polach, czy to jest film, muzyka, taniec, choreografia, czy poezja, wszędzie spokojnie można używać narzędzi sztucznej inteligencji – komentuje Jakub Depczyński, MSN.

– Kiedyś był podział na różne dziedziny sztuki: malarstwo, muzykę, rzeźbę – zauważa Przemysław Spurek, IDEAS NCBR. – Dzisiaj ten podział całkowicie się zmienił. W zgłoszeniach zaskoczyła mnie mnogość i kreatywność połączeń między różnymi rodzajami sztuki – to właśnie one były najciekawsze i zaskakujące.

Artyści z misją społeczną? Oswoić „Kowalskiego” z AI

Temat konkursu brzmiał „The future will be better tomorrow” – „Przyszłość będzie lepsza jutro”. Okazało się jednak, że w większości prac dominował nastrój lęku i niepokoju. Jakub Depczyński zauważa, że w świecie sztuki przeważają obecnie pesymistyczne wizje, związane ze zmianami klimatu, wojnami, migracjami, niestabilnością polityczną i nierównościami. Sztuczna inteligencja stała się niezwykle przydatnym narzędziem do wyrażania i eksplorowania takich apokaliptycznych wizji.

Inaczej do sprawy podchodzi dr hab. Przemysław Spurek, który zwraca uwagę, że większość ludzi, w tym artystów, nie trenuje modeli na swoich własnych danych, tylko wykorzystuje ogólnodostępne modele, wytrenowane na ogromnych zbiorach danych, zawierających obraz tego, jak postrzegają świat całe społeczeństwa.

– Taki model danych jest uczony np. na zdjęciach, które wyprodukowaliśmy, na tekstach, które napisaliśmy, czy na muzyce, którą skomponowaliśmy. Także sztuczna inteligencja wie o sobie tylko to, czym ją “nakarmiliśmy”. Wokół jest pełno niepokojów i kontrowersji z nią związanych, więc same modele są w tę stronę nakierowane – dodaje naukowiec.

Z drugiej strony, artyści, jak podkreśla Przemysław Spurek, dzięki swojej wiedzy i doświadczeniu w pracy z AI nie odczuwają lęku wobec tej technologii, ponieważ rozumieją jej naturę, możliwości i ograniczenia. Naukowiec widzi dla nich nową misję społeczną, którą mogą realizować poprzez tworzenie. Dzięki kontaktowi z dziełami sztuki AI społeczeństwo może oswoić się ze sztuczną inteligencją i ograniczyć lęk przed tą technologią. Sztuka może ukazać AI jako narzędzie pozytywne i przyjazne.

Artysta jako programista, czyli o sztuce przyszłości

Sztuczna inteligencja jest zasadniczo modelem statystycznym, który uśrednia tworzone treści na podstawie dostępnych danych. Tymczasem artyści zwykle przekraczają różne granice i poszukują oryginalności, co sprawia, że korzystanie z ogólnodostępnych modeli AI jest dla nich wyzwaniem. Aby stworzyć coś, co wyda się interesujące z artystycznego punktu widzenia, muszą włożyć wiele wysiłku, ponieważ odejście od uśrednionych rezultatów, które oferują te modele, bywa trudne i wymaga żmudnej pracy.

– Artyści będą te modele hakować, wywracać do góry nogami, trenować po swojemu, zaglądać w “bebechy”. Myślę, że tego będzie coraz więcej. Jeszcze parę lat temu ze świecą można by szukać na Biennale w Wenecji pracy zrobionej we współpracy z AI. Teraz to już nikogo nie dziwi. Na pewno nie będzie to dominujące zjawisko. Będzie to po prostu jedno z wielu narzędzi artysty, jak kolejny pędzel, rysik czy dłuto – podsumowuje, zapytany o przyszłość AI w sztuce, Jakub Depczyński, MSN.

IDEAS NCBR jest partnerem medialnym pierwszej edycji ML in PL AI Art Festival.