Publikacje książkowe (10): Klasyfikacja opraw – część 2.

Wyklejki

Tak, jak zostało powie­dziane ostat­nio:  w opra­wach zło­żo­nych, łącze­nie okładki z wkła­dem odbywa się za pomocą tzw. wykle­jek.  Wpraw­dzie sta­no­wią one część wkładu i jako takie winny być oma­wiane w felie­to­nach wkła­dom poświę­co­nym, zde­cy­do­wa­li­śmy jed­nak zająć się nimi w miej­scu, gdzie ich rola będzie wła­ści­wie doce­niona, bowiem:

wyklejki są ele­men­tem wkładu, któ­rego funk­cją jest trwałe połą­cze­nie wkładu z okładką. Peł­nią także rolę este­tyczną, przy­kry­wa­jąc miej­sca połą­czeń wkładu i łącze­nia okle­jek z okładzinami.

Oprawa zło­żona posiada dwie wyklejki: przed­nią, łączącą wkład z okła­dziną przed­nią, oraz tylną łącząca wkład z okła­dziną tylną.

Wyklejka przed­nia jest pierw­szą stroną publi­ka­cji książ­ko­wej, która uka­zuje się oczom czy­tel­nika po otwar­ciu książki, dla­tego jej rola ozdobna i este­tyczna ma rów­nie ważne zna­cze­nie, co funk­cja integrująca.

Mate­riał na wyklejki

Obie wyklejki, a szcze­gól­nie przed­nia, pod­le­gają bar­dzo dużym naprę­że­niom w trak­cie użyt­ko­wa­nia i są podatne na szyb­kie znisz­cze­nie. Stąd mate­riał uży­wany do ich wyko­na­nia winien być z jed­nej strony ele­gancki, este­tyczny i ozdobny, a z dru­giej wytrzy­mały, o odpo­wied­niej gru­bo­ści i nie­prze­zro­czy­sto­ści, tak aby nie uwi­dacz­niały się na nim ślady ele­men­tów, które wyklejka ma za zada­nie ukryć przed wzro­kiem czytelnika.

Rodzaje wykle­jek

W zależ­no­ści od spo­sobu w jakim wyklejki są połą­czone z wkła­dem, roz­róż­niamy cztery ich rodzaje:

1. Wyklejki wła­sne, któ­rych rolę speł­nia pierw­sza i ostat­nia kartka wkładu. Kartki te są nakle­jane odpo­wied­nio na wewnętrzne strony okła­dziny przed­niej i tyl­nej. Wyklejki wła­sne są naj­mniej wytrzy­małe, dla­tego też używa się ich do prost­szych i cień­szych pro­duk­cji, w któ­rych wymogi este­tyczne i wytrzy­ma­ło­ściowe nie są zbyt wygórowane.
   

   

2. Wyklejki nakład­kowe, które powstają wsku­tek nało­że­nia na składkę pod­sta­wową czte­ro­stro­ni­co­wej składki zewnętrz­nej i skle­je­nia jej z okładką. To roz­wią­za­nie umoż­li­wia zasto­so­wa­nie dla wyklejki mate­riału innego typu niż mate­riał, na jakim jest wydru­ko­wana składka podstawowa.

   

3. Wyklejki przy­kle­jane. Są to dwie, czte­ro­stro­ni­cowe składki, dokle­jane odpo­wied­nio do pierw­szej i ostat­niej strony wkładu, a następ­nie łączone z okładką. Ten rodzaj wyklejki posiada naj­więk­sza wytrzy­ma­łość i jest powszech­nie sto­so­wany przy opra­wach złożonych.

   

4. Wyklejki zło­żone. Wszę­dzie tam, gdzie wyżej wymie­nione roz­wią­za­nia nie speł­niają wymo­gów tech­no­lo­gicz­nych, sto­suje się bar­dziej skom­pli­ko­wane spo­soby two­rze­nia wykle­jek, któ­rych szcze­gó­łowe oma­wia­nie na tym miej­scu mija się zupeł­nie z celem.

Szcze­gó­łową wie­dzą na temat wykle­jek posia­dają działy intro­li­ga­tor­skie więk­szo­ści zakła­dów poli­gra­ficz­nych i to im należy powie­rzyć wybór i wyko­na­nie wła­ści­wego rodzaju połą­cze­nia okładki z wkła­dem. Jako klient, mamy prawo wyma­gać aby połą­cze­nie to speł­niało zarówno wymogi wytrzy­ma­ło­ściowe, jak i este­tyczne oraz współ­grało z pro­jek­tem całej publikacji.

Oprawy spe­cjalne

Trze­cia grupa opraw to oprawy spe­cjalne, czyli miej­sce zesła­nia dla wszel­kiego typu odmień­ców, któ­rzy nie dali się zaszu­flad­ko­wać do żad­nej z oma­wia­nych dotych­czas kate­go­rii opraw.

Zazwy­czaj oprawy spe­cjalne są to wyroby poli­gra­ficzne wyma­ga­jące zło­żo­nej, wręcz rze­mieśl­ni­czej tech­no­lo­gii, ale na dzi­siej­szym rynku książki, zdo­by­wają one coraz więk­szą popularność.

Liczba moż­li­wych rodza­jów opraw spe­cjal­nych jest prak­tycz­nie ogra­ni­czona jedy­nie wyobraź­nią pro­jek­tanta i moż­li­wo­ściami tech­no­lo­gicz­nymi danej dru­karni. Do omó­wie­nia wybra­li­śmy więc pięć, naj­bar­dziej popu­lar­nych typów opraw spe­cjal­nych. Są to:

1. Oprawy spi­ra­lo­wane
2. Oprawy zin­te­gro­wane
3. Oprawy szwaj­car­skie
4. Oprawy z otwar­tym grzbietem
5. Oprawy ota­bint

Oprawa spi­ra­lo­wana

W tym typie oprawy, okładka z wkła­dem połą­czona jest za pomocą spi­rali. Okładka składa się z dwóch oddziel­nych okła­dzin przed­niej i tyl­nej. Spi­rala obej­muje sobą zarówno okładki jak i wkład i zapew­nia bar­dzo dobrą otwieralność.

Obec­nie naj­czę­ściej uży­wa­nym typem spi­rali jest spi­rala Wire-O z podwójną pętlą. Spi­rala może być wyko­nana z metalu (srebrna lub złota) lub z two­rzywa sztucz­nego (w róż­nych kolorach).

Tego rodzaju opraw używa się przy pro­duk­cji koło­no­tat­ni­ków, kalen­da­rzy spi­ra­lo­wa­nych, prze­wod­ni­ków, broszur.

Oprawa zin­te­gro­wana

Tutaj, okładka z wkła­dem połą­czona jest za pomocą wykle­jek, ale w prze­ci­wień­stwie do opraw zło­żo­nych, okładka składa się wyłącz­nie z jed­nej czę­ści i nie posiada okładzinówek.

W tym aspek­cie przy­po­mina oprawę miękką, ale mate­riał sto­so­wany na tego typu okładkę posiada znacz­nie wyż­sze para­me­try wytrzy­ma­ło­ściowe. Czę­sto jest to mate­riał syn­te­tyczny. Okładka jest wzdłuż wszyst­kich kra­wę­dzi zawi­jana do wewnątrz sie­bie (a nie wokół okła­dzi­nó­wek). Na tę zawijkę są przy­kle­jane wyklejki przed­nia i tylna.

Pozo­stałe para­me­try są ana­lo­giczne do oprawy jed­no­li­tej, więc nie będą tu osobno omawiane.

Oprawa szwaj­car­ska

W opra­wie szwaj­car­skiej wkład połą­czony jest z okładką przez skle­je­nie jedy­nie z tylną okła­dziną. Sam wkład sca­lony jest lamówką przy­kle­joną do zewnętrz­nej czę­ści grzbietu oraz zewnętrz­nych stron wkładu.

Dzięki takiemu zabie­gowi okła­dzina przed­nia i grzbiet nie są połą­czone z wkła­dem, co powo­duje, iż książka ma bar­dzo dobrą otwie­ral­ność. Kon­struk­cja samej okładki może być dowolna. Zazwy­czaj jest to okładka jednolita.

Pozo­stałe para­me­try są ana­lo­giczne, jak dla opraw zło­żo­nych, więc nie będą tu osobno omawiane.

Oprawa z otwar­tym grzbietem

Tu z kolei okładka składa się z dwóch osob­nych okła­dzin sfal­co­wa­nych na pół i przy­kle­jo­nych za pomocą wyklejki, osobno do pierw­szej i osobno do ostat­niej strony wkładu.

Sam wkład jest szyty lub szyto-klejony. Ze względu na odsło­nięty grzbiet, poszcze­gólne ściegi zszy­tych skła­dek wkładu wraz z łączą­cym je kle­jem two­rzą dodat­kowy walor estetyczny.

Oprawa ota­bind

Jest to publi­ka­cja książ­kowa skła­da­jąca się z okładki i wkładu, połą­czo­nego z okładką za pomocą taśmy. Taśma jest przy­kle­jona do wewnętrz­nych stron okładki i do zewnętrz­nych stron wkładu.

Sam wkład jest sca­lony spe­cjal­nym mate­ria­łem zwa­nym merlą. Dzięki takiemu zabie­gowi oprawa typu ota­bind cha­rak­te­ry­zuje się bar­dzo dobrą otwie­ral­no­ścią. Kon­struk­cja samej okładki może być dowolna. Zazwy­czaj jest to okładka twarda jednolita.

Pozo­stałe para­me­try są ana­lo­giczne, jak dla opraw zło­żo­nych, więc nie będą tu osobno omawiane.

Tym oto spo­so­bem wyczer­pa­li­śmy do spodu temat kla­sy­fi­ka­cji opraw i jed­no­cze­śnie zakoń­czy­li­śmy cykl felie­to­nów poświę­co­nych publi­ka­cjom książkowym.

Za tydzień roz­po­czy­namy kolejny cykl felie­to­nów, któ­rego tema­tyki dzi­siaj jesz­cze nie zdra­dzimy, gdyż jak przy­stało na dobry serial, w naj­bar­dziej intry­gu­ją­cym momen­cie koń­czymy ten odcinek.

Z cho­chli­ko­wym przy­mru­że­niem oka
Wasz typo­gra­phic hob­go­blin
Andrzej Gołąb