Regulacje prawne jako wsparcie dla mediów w walce z pozwami typu SLAPP

Rośnie liczba strategicznych pozwów przeciwko partycypacji publicznej (SLAPPs) wytaczanych dziennikarzom i aktywistom, którzy starają się nagłaśniać nadużycia władzy. Pod pretekstem walki o dobre imię, politycy, wpływowi biznesmeni czy korporacje uciekają się do nacisków prawnych, by zastraszyć swoich krytyków. Na tle Europy Polska wiedzie prym w niechlubnej statystyce dotyczącej skali pozwów typu SLAPP.  

W konferencji poświęconej temu problemowi, która miała miejsce w warszawskiej siedzibie Agory, wzięli udział przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości – Minister Adam Bodnar i Zuzanna Rudzińska-Bluszcz, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie. W swoich wypowiedziach zobowiązali się do pełnego wdrożenia dyrektywy UE mającej na celu ochronę osób zaangażowanych w udział w życiu publicznym przed bezpodstawnymi roszczeniami i nadużyciami prawnymi.  

– Cieszą nas w szczególności poparcie i deklaracje ze strony Ministra Sprawiedliwości Adama Bodnara, który na naszym spotkaniu wyraził zaangażowanie w skuteczną implementację dyrektywy, proponując zmiany nie tylko w procedurze karnej i cywilnej, ale także eliminujące przepisy stanowiące podstawę dla SLAPP, czyli art. 212 Kodeksu karnego dotyczący zniesławienia – mówi Paweł Czajkowski, Dyrektor ds. Prawnych i Public Policy w Agorze.

Ministerialne komisje kodyfikacyjne ds. prawa cywilnego i karnego będą pracować nad zmianami, które będą miały szczególne znaczenie z uwagi na czas polskiej prezydencji w UE rozpoczynającej się w styczniu 2025 r.

Podczas konferencji zaprezentowane zostały wyniki badania dotyczącego doświadczenia SLAPP-ów przez polskie media, w którym wzięli udział zarówno dziennikarze mediów lokalnych, regionalnych, jak i krajowych. Badanie pokazało, że ponad 2/3 dziennikarzy, wydawców i redaktorów zetknęło się problemem SLAPP-ów, a największe uciążliwości wiążą się z działaniami prawnymi podejmowanymi w ramach przepisów prawa cywilnego, w dalszej kolejności prawa prasowego i karnego. – Dziennikarze wskazali także na problemy niezwiązane ze SLAPP-ami takie, jak bezprawne odmowy dostępu do informacji publicznej i nieudzielanie akredytacji niezależnym mediom oraz śledzenie i inwigilację – dodaje Paweł Czajkowski.

Problem SLAPP-ów wykracza poza tradycyjne granice prawa karnego i cywilnego. Przykładem tego jest wykorzystanie organów regulacyjnych do zastraszania i nękania niezależnych dziennikarzy i mediów. W toku konferencji, a także za pośrednictwem ankiety dziennikarze i wydawcy wskazywali w szczególności na efekt mrożący wywoływany przez działania Przewodniczącego KRRiT. Problem ten omawiany był podczas panelu z udziałem przedstawicieli TVN Warner Bros., Ringier Axel Springer Polska, Izby Wydawców Prasy, KRRiT i Agory. – W porównaniu ze SLAPP-ami arsenał, którym dysponują regulatorzy czy administracja publiczna, ma atomową siłę rażenia – mówił Bartosz Hojka, prezes Agory. – Znacznie szerszy zasięg mają potencjalne sankcje – od możliwych ogromnych kar finansowych, poprzez różnego rodzaju decyzje dotyczące koncesji, aż po decyzje mające fundamentalny wpływ na pozycję firmy na rynku. Już samo przedłużanie postępowań koncesyjnych to wyrafinowana presja.  

W czasie konferencji przedstawiono przykłady działań typu SLAPP z całej Europy. O swojej perspektywie opowiadali m.in. aktywiści i dziennikarze z Malty, Serbii, Chorwacji i Węgier. Dyskutowano o pierwszych propozycjach rozwiązań prawnych z Wielkiej Brytanii i Litwy. Wśród występujących byli m.in. prof. David Kaye, były sprawozdawca ONZ ds. wolności słowa, reprezentantka Rady Europy Irena Guidikova czy Matthew Caruana Galizia, który kieruje fundacją im. swojej matki Daphne Caruany Galizii – maltańskiej dziennikarki zamordowanej w 2017 r., mierzącej się za życia z ponad 40 pozwami.

Swoimi doświadczeniami dzielili się także redaktorzy i dziennikarze z ogólnopolskich i lokalnych mediów oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych. Zagłębiając się w realia SLAPP-ów w Polsce, koncentrowali się na tym, jak batalie prawne wpływają na krajobraz medialny w Polsce. Wśród panelistów był m.in. Roman Imielski, pierwszy zastępca redaktora naczelnego “Wyborczej”, który opowiadał o tym, jak w czasie ośmiu lat rządów PiS “Wyborcza” i jej dziennikarze byli przedmiotem ponad 130 postępowań, z których większość została zainicjowana przez polityków, agencje rządowe lub podmioty powiązane z państwem, w tym przedsiębiorstwa państwowe. Przedstawiciele lokalnych mediów omawiali również problematyczne kwestie związane z tzw. “mediami władzy”, czyli mediami prowadzonymi przez samorządy lub spółki komunalne.  

• Nagrania z poszczególnych paneli: www.youtube.com/playlist?list=PL3WN3cwuROn5WQBISvxCXLVdvQccgFW59