Rola designu we współczesnej gospodarce

W Polsce wciąż mamy do czynienia z brakiem odpowiedniej wiedzy nt. różnorodności obszarów projektowania. Słowo „projektowanie” może dotyczyć różnorodnych aspektów w tym np. architektury, tworzenia rozmaitych konstrukcji i instalacji, mody, najczęściej jest jednak kojarzone ze sztuką. Podobnie jest z rozumieniem wyrazu design, które odnosi się raczej do wyglądu przedmiotu, zastępując często słowo ładny, czy estetyczny. Ten aspekt znajduje odzwierciedlenie w coraz bardziej popularnym trendzie stylizacji przedmiotów codziennego użytku, sprzedawanych w limitowanych ilościach. Ten rodzaj wzornictwa produktowego występuje ostatnio często w branży meblarskiej, wystroju wnętrz, czy sprzedaży gadżetów, gdzie producenci tworzą krótkie serie produktów, mocno wyróżniających się stylem, charakteryzujących się wysoką ceną. Warto jednak dodać, że design odnoszący się do biznesu dotyczy kilku obszarów: projektowania produktów i usług, opakowań, oprogramowania, komunikacji. W naszym kraju design obecny jest głównie jako element strategii marketingowych, brandingu, czy identyfikacji wizualnej (CI-corporate identity), podczas gdy na Zachodzie jest naturalnym i nieodzownym elementem tworzenia strategii produktowo-usługowej.

Wzornictwo jako element strategii tworzenia produktów

W kontekście tworzenia produktów sprzedawanych na szeroką skalę oraz rozpatrując projektowanie w kategoriach elementu gospodarki, mówimy o wzornictwie przemysłowym (ang. industry design). Jest to element procesu tworzenia nowego produktu, a także bardzo często aspekt kreowania innowacji. W tworzenie i rozwój produktu powinny angażować się niemal wszystkie struktury przedsiębiorstwa, w tym nie tylko manager produktu czy inżynier, ale np. marketing, sprzedaż, logistyka. Ci, którzy chcą być liderami innowacji zawsze powinni myśleć o uzupełnieniu interdyscyplinarnego zespołu o osobę projektanta wzornictwa przemysłowego, ponieważ pełni on rolę swoistego moderatora pomiędzy wszystkimi ogniwami w tym procesie. Zaangażowanie szerszej grupy osób zwiększa szansę na stworzenie nowoczesnego produktu odróżniającego się od konkurencji, co w praktyce zazwyczaj oznacza lepszą użyteczność, funkcjonalność, wydajność produktu. Pozytywny efekt estetyczny zazwyczaj jest tylko bonusem wynikającym z zastosowania wzornictwa przemysłowego.

- Myślenie o wykorzystaniu industrial design w coraz bardziej konkurencyjnym świecie, wydaje mi się nie tylko ważne, ale wręcz konieczne. Spojrzenie z innej strony na produkt i skonfrontowanie tego spojrzenia ze spojrzeniem specjalistów z danej firmy, pozwala często na stworzenie „nowej” drogi do produktu. Pozwala stworzyć lepszą użyteczność, często wpływa na niższy koszt produkcji, a zdarza się że powstanie zupełnie coś nowego i atrakcyjnego dla klientów. Aby zrobić lepszą rzecz, niekoniecznie trzeba coś wynaleźć, bardzo często wystarczy spojrzeć na problem inaczej. A wzornictwo przemysłowe wydaje mi się drogą na skróty do poszukiwania tych lepszych rozwiązań – stwierdza Maciej Głogowski, dyrektor ds. rozwoju firmy Flowair.

Efektem innego spojrzenia na problem w przypadku Flowair było wyprodukowanie w 2005 r. innowacyjnej w tamtym czasie nagrzewnicy LEO PLASTIC, która zasadniczo różniła się od produktów dotychczas oferowanych w branży przez dekady. Zastosowanie tworzywa sztucznego ABS pozwoliło zmniejszyć masę produktu o 50 proc., a zmiana materiału wyeliminowała konieczność zabudowywania urządzeń. Wprowadzenie nowej formy obudowy sprawiło, że nagrzewnica stała się elementem wystroju wnętrza. Projektowanie z użyciem wzornictwa przemysłowego wpłynęło niewątpliwie na innowacyjność oraz wyniki sprzedaży produktu.

Myślenie projektowe kluczem do sukcesu

Zadaniem projektantów wzornictwa przemysłowego jest także rozwijanie takich aspektów, które tworzą emocjonalną więź konsumenta z produktem, doprowadzając do jak najlepszego wrażenia z użytkowania przedmiotu (user experience). Od skuteczności projektantów często zależy powodzenie produktu na rynku. Zachodnie firmy takie jak: Apple, Procter&Gamble, Visa, czy Siemens już dawno pojęły, że zostawienie wzornictwa przemysłowego na koniec procesu projektowania produktu, czy nawet zrezygnowanie z niego i koncentrowanie się wyłącznie na aspektach technologicznych może być prostą drogą do porażki w świecie, gdy każdy rynek jest w pełni zorientowany na oczekiwania i wymagania klienta. Dlatego popularna w USA metodyka pracy nazywana „myśleniem projektowym” (ang. design thinking) rozpowszechniana przez Institute of Design w Stanford interpretuje innowacyjność jako wypadkową trzech czynników:

1. Biznes, który bada i analizuje żywotność, czyli cykl życia produktów i usług wdrożonych na rynku
2. Technologia, która pozwala wykonać dany produkt
3. Ludzie oceniający użyteczność, ergonomię i określający popyt na dany produkt.

W tym podejściu projektowanie to część wspólna powstała z połączenia powyższych elementów. Efektywne tworzenie i rozwój produktu powinno wynikać z połączenia technologii i wzornictwa oraz integracji ich ze sztuką, narzędziami stosowanymi w naukach społecznych i elementami zaczerpniętymi ze świata biznesu (np. badania marketingowe, analizy sprzedażowe, analizy trendów zachowań konsumenckich, etc.).

Korzyści z zastosowania wzornictwa w rozwoju biznesu

Projektowanie przemysłowe ma bardzo istotny wpływ na rozwój przedsiębiorstw. Wytwarzanie produktów w oparciu o myślenie projektowe, w tym wykorzystanie wzornictwa przemysłowego pozwala osiągnąć wyższą konkurencyjność, z powodzeniem wdrażać innowacje w przedsiębiorstwach oraz zwiększać skuteczność wydatków na badania i rozwój. Rolę designu w odnoszeniu sukcesu rynkowego potwierdzają wyniki badań przeprowadzonych przez PARP w ramach projektu „Ewaluacja zapotrzebowania na wsparcie w zakresie wzornictwa przemysłowego (designu)” i opublikowane w raporcie „Diagnoza stanu design: perspektywa przedsiębiorców” z 01.06.2015 r.

Zdaniem 57,8proc. respondentów produkt lub usługa, w którym wykorzystali wzornictwo odniósł sukces rynkowy. 74proc. badanych twierdzi, że produkty ich firmy są dobrze zaprojektowane, przy czym 38,7 proc. firm, które wzięły udział w badaniu posiada strategię designu, a więc np. spójną linię projektową swoich produktów lub usług, współpracuje z biurami projektowymi lub projektantami i traktuje design, jako element procesu tworzenia innowacyjnych produktów lub usług.

Udział designu w sukcesie produktu przedsiębiorcy ocenili na 59proc., podczas gdy projektanci i managerowie wzornictwa na 68proc.. Jednocześnie 73proc. uważa, że bez dobrego designu trudno dziś odnieść rynkowy sukces, a 68,4proc. twierdzi, że inwestycja firmy we wzornictwo to mądrze wydane pieniądze. Dla 94,5proc. badanych design jest ważny (z różnym natężeniem) dla powodzenia produktów na rynku. Ciekawą wartością w raporcie jest wskaźnik znaczenia wykorzystania wzornictwa w działalności firm respondentów, który w skali od 0 (w ogóle nie ma znaczenia) do 100 (ma kluczowe znaczenie) wyniósł 55,6 pkt, co stanowi stopień powyżej średniej.

Design wspierany przez instytucje

W Polsce najbardziej zasłużoną i znaną instytucją wspierającą rozwój designu dla przedsiębiorstw jest Instytut Wzornictwa Przemysłowego (IWP), który jako jedyny w kraju posiada status jednostki naukowej oraz Centrum Badawczo-Rozwojowego zajmującej się systemowo wzornictwem. Misją instytutu jest wspieranie innowacyjności i konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. Dlatego oprócz dzielenia się wiedzą angażuje się w rozmaite projekty doradcze dla przedsiębiorstw, administracji publicznej, projektantów w zakresie rozwoju wzornictwa i wprowadzania nowych produktów wzorniczych na rynek. IWP prowadzi wiele inicjatyw skierowanych do start-upów. Przykładem takiego projektu było seminarium "Młody biznes w oparciu o design. Start it up!" (maj 2015). Celem panelu dyskusyjnego było uświadomienie przedsiębiorców w jaki sposób innowacyjny produkt lub usługę przekuć w rynkowy sukces. Mazowieckie Dni Twórczości, Designu i Innowacyjności to połączenie warsztatów, debaty i wystawy inspirujących, dobrze zaprojektowanych i wyróżniających się produktów na rynku. Wydarzenie jest o tyle istotne, że oprócz warstwy merytorycznej pozwala nawiązać relację uczestnikom pochodzącym z różnych środowisk: twórcom, projektantom, managerom produktów, przedsiębiorcom, przedstawicielom świata nauki i samorządowcom.

Young Design 2015 to współorganizowany przez IWP konkurs dla najzdolniejszych, młodych projektantów, którzy rozumieją rynek i potrafią skutecznie, a nie tylko ładnie współpracować z przemysłem. Nagrody dla zwycięzcy to zarówno stypendium (z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego), jak i narzędzia pracy (oprogramowanie) i staż w zespole projektowym dużej, znanej firmy.

Jednym z najważniejszych konkursów technologicznych dla studentów, w który aktywnie włącza się IWP jest Imagine Cup organizowany przez Microsoft. W ciągu 12 lat w konkursie udział wzięło prawie 2 miliony uczestników, reprezentujących ponad 190 krajów. Pula nagród jest wysoka, ale najcenniejsze wydaje się być pełne wsparcie ekspertów Microsoft oraz możliwość współzawodniczenia z zespołami z całego świata i szansa na nawiązanie biznesowej relacji z mentorami.

Oprócz IWP w świadomości przedsiębiorców, jak i projektantów wyróżniają się instytucje zajmujące się designem przemysłowym, takie jak: Stowarzyszenie Twórców Grafiki Użytkowej (STGU), Instytut Adama Mickiewicza, Concordia Design, Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych, Łódź Art. Center, czy Design Silesia.

Propagowanie wzornictwa celem polityki UE

Promowanie designu i uświadamianie jego roli dla rozwoju gospodarki zostało podjęte przez Komisję Europejską, która w 2013 r. postanowiła w strukturach UE wdrożyć plan działania na rzecz innowacji opartych na projektowaniu. Postanowienie to jest realizowane stopniowo w ramach strategii „Europa 2020” na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Głównymi założeniami działań są:

1. Promowanie zrozumienia wpływu projektowania na innowacje
2. Promowanie innowacji opartych na projektowaniu w przedsiębiorstwach w celu zwiększenia konkurencyjności Europy
3. Promowanie uznania projektowania za czynnik napędzający odnowę w sektorze publicznym

Efektami wdrożenia polityki wspierania designu mają być m.in.:

1. Upowszechnienie stosowania metod projektowania w multidyscyplinarnych programach badań i innowacji
2. Rozwijanie kompetencji i stosowanie metod dotyczących innowacji opartych na projektowaniu w kształceniu i szkoleniu
3. Tworzenie zdolności do udzielania wsparcia przedsiębiorstwom w całej Europie w zakresie innowacji opartych na projektowaniu
4. Wzmacnianie zdolności europejskich MŚP w zakresie wykorzystywania projektowania jako strategicznego narzędzia przy tworzeniu produktów i usług o większej wartości dla ich klientów
5. Zacieśnianie współpracy między przedsiębiorstwami, które inwestują w projektowanie jako przewagę konkurencyjną
6. Promowanie nowych strategii i praktyk współpracy w zakresie innowacji, które umożliwiają stosowanie nowych modeli biznesowych
7. Włączenie projektowania w prace badawczo-rozwojowe w celu lepszego wsparcia zastosowań komercyjnych i społecznych czerpiących korzyści z wyraźnego ukierunkowania na użytkownika
8. Intensyfikacja badań i rozwoju innowacji opartych na projektowaniu na potrzeby wydajnych i przyjaznych dla użytkownika usług publicznych

Dofinansowanie na wzornictwo przemysłowe w Polsce

Na rozwój wzornictwa przemysłowego w Polsce zostały przeznaczone niemałe środki w ramach dofinansowania UE. W sumie około 144 mln euro zostanie rozdysponowanych w ramach programu Polska Wschodnia na lata 2014-2020, a wsparcie wzornictwa w firmach będzie możliwe w ramach projektów badawczo-rozwojowych oraz związanych z podnoszeniem konkurencyjności przedsiębiorstw. Pierwsze konkursy zostaną uruchomione już w trzecim kwartale tego roku.. Z kolei już od 31 sierpnia 2015 r. ruszył nabór na dofinansowanie projektów w ramach Działania 3.2 „Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R” poddziałania 3.2.1 „Badania na rynek” III osi priorytetowej: „Wsparcie innowacyjne w Przedsiębiorstwach" Programu Operacyjnego „Inteligentny Rozwój". Środki w tym działaniu mogą być przeznaczone przez MMŚP na realizację projektów dotyczących wdrożenia wyników prac badawczo-rozwojowych prowadzących do wprowadzenia na rynek nowych bądź znacząco ulepszonych produktów.

Polskie firmy nagradzane w świecie za design

Wdrażanie innowacji nie jest wciąż powszechne wśród polskich przedsiębiorstw. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest kilka, przede wszystkim brak świadomości korzyści i spodziewanych efektów implementacji strategii innowacji, w której projektowanie powinno zajmować czołowe miejsce. Inną barierą jest brak funduszy, gdyż zdaniem 43 proc. respondentów w/w badania Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, polskich firm niestety nie stać na usługi związane z designem. Jakkolwiek te firmy, które dbają o kreatywny rozwój produktów robią to dobrze, ponieważ w minionym roku aż trzy polskie przedsiębiorstwa spotkały się z uznaniem na konkursie iF Award, który jest jednym z najbardziej prestiżowych wydarzeń tego typu skoncentrowanych na designie. Start-up Game Technologies z rewolucyjną kostką do gry DICE+ otrzymał złoty medal iF Gold Award, a firmy Fibar Group oraz Flowair otrzymały nagrody iF Award za swoje nowoczesne i stylowe produkty (czujnik zalania Fibaro Flood Sensor oraz jednostka odzysku ciepła OXeN). Powyższe sukcesy pokazują, że istnieje korelacja między dobrze wdrożoną strategią projektowania, a rzeczywistym sukcesem rynkowym, prestiżem i uznaniem w oczach zarówno użytkowników, jak i ekspertów. Miejmy nadzieję, że coraz więcej polskich firm podąży tym tropem sprawiając, że Polska stanie się ważnym punktem na mapie światowego wzornictwa.

Tomasz Gutkowski
Ekspert w dziedzinie e-commerce