Dziś, gdy obserwujemy gwałtowną ekspansję techniki diodowej mogłoby się wydawać niecelowe omawianie elementów instalacji opartej o lampy jarzeniowe. Bezsporne zalety podświetlenia LED, takie jak niskie koszty eksploatacji, niezawodność, komfortowy montaż nadal jednak nie zawsze równoważą główną zaletę świetlówek: ich niską cenę, dlatego w dzisiejszym odcinku omawiamy również elementy podświetlenia jarzeniowego. Nie wspominamy natomiast o podświetleniu neonowym, którego wykonanie podzleca się zazwyczaj wyspecjalizowanym zakładom.
Lampy jarzeniowe
Potocznie nazywane świetlówkami lub jarzeniówkami. Tu zajmować się będziemy jedynie świetlówkami liniowymi (o kształcie prostej rury) świecące światłem białym. Lampy jarzeniowe wymagają do zapłonu i działania układu zapłonowego składającego się jeszcze ze statecznika magnetycznego lub elektronicznego, zapłonnika i kondensatora (kondensator nie jest niezbędny).
Jednym z parametrów lamp jarzeniowych jest temperatura barwowa świecenia – trzeba na ten parametr zwrócić uwagę gdyż różnica w kolorze światła białego jest spora. Wartości temperatury barwowej spotykane na świetlówkach mieszczą się w zakresie od 2700K – światło bardzo ciepłe, do 6500K – światło zimne. Spotykane są też nazwy drukowane na rurkach lamp „cool light”, „day light” itp. - ważne, by do jednej instalacji świecącej jednym kolorem, stosować lampy o tej samej temperaturze barwowej.
Używanych jest kilka standardowych średnic rur jarzeniowych oraz ich długości i zależnej od tego mocy
- T12 - 38 mm, trzonek G13 – już nie produkowane, spotykane w starszych instalacjach o długościach: 1514 mm (60W), 1214 mm (40W), 604 mm (20 W)
- T8 – 26 mm, trzonek G13 - tzw energooszczędne o długościach: 1514 mm (58W), 1214 mm (38W), 909 mm (30 W) 604 mm (18 W). Obecnie oferowane są wyłącznie w wersji zmodyfikowanej o nazwie „jarzeniówki pasmowe” - rozmiary i moce pozostają bez zmian
- T5 – 16 mm, trzonek G5 - miniaturowe o długościach: 530 mm (13 W), 301 mm (8 W), 225 mm (6 W), 149 mm (4 W)
- T4 – 12 mm, trzonek G5 - miniaturowe nowej generacji o długościach: 578 mm (20 W), 478 mm (16 W), 348 mm (12 W), 297 mm (8 W)
Typoszereg T8 jest w rzeczywistości znacznie szerszy jednak nie wszystkie długości lamp jarzeniowych tego typoszeregu są stosowane w kraju.
Stateczniki magnetyczne
Stateczniki służą do zapłonu i zasilania układu lampy jarzeniowej. Należy dobierać moc statecznika równą mocy pobieranej przez układ – lampy jarzeniowej lub dwóch lamp połączonych w szereg. W kraju dostępne są stateczniki firm: Elgo, Philips, Tridonic, Kanlux, Relco, Vossloh Schwabe, Schwabe Hellas o mocach: 58, 40, 36, 30, 20, 18, 15, 13, 9, 8W. Lampy jarzeniowe można także zasilać lżejszymi statecznikami elektronicznymi ale są one znacznie droższe (ponad 10-krotnie).
Zapłonniki
Nazywane również starterami (Philips, Osram). Zapłonniki są nieodzownym elementem układu zasilającego lampę jarzeniową. Tradycyjne, zapłonniki tlące, obecnie są już wypierane przez zapłonniki elektroniczne nie powodujące efektów migotania lamp podczas zapłonu.
Tradycyjne zapłonniki są produkowane w kilku grupach w zależności od mocy i typu układu w którym będą pracować. Nas będą interesować głównie dwie grupy:
- zapłonniki oznaczone 4 – 80 lub 4 – 65 W mogące pracować w każdym pojedynczym układzie – statecznik, 1 lampa jarzeniowa o mocy od 4 do 80 lub 65 W
- zapłonniki oznaczone 4 – 22 W przeznaczone do pracy z pojedynczą lampą jarzeniową do 22 W, bądź do układu szeregowego dwóch lamp tej mocy.
Akcesoria
Oprawki lamp jarzeniowych, oprawki starterów, uchwyty, złączki itp. Oprawki świetlówek dobieramy w zależności od trzonka – jeden rodzaj oprawek do lamp T 12 i T 8 wyposażonych w trzonek G 13 i mniejsze do lamp T 5 i T 4 z trzonkiem G 5. Produkowane są różne typy w zależności od sposobu montażu całego układu – oprawki będące jednocześnie uchwytem zamocowującym lampę jarzeniową, bądź tylko nakładane na lampy. Są także oprawki lamp zintegrowane z oprawką startera.
Krajowym producentem oprawek jest głównie Elgo z Gostynina, od jakiegoś czasu dostępne są znakomite oprawki włoskiej firmy Stucchi. Oprawki starterów są identyczne, niezależnie od wielkości i mocy lamp z którymi współpracują. Uchwyty świetlówek musimy dobierać w zależności od średnicy rury lampy. Wszystkie nowsze modele oprawek są przystosowane do błyskawicznego montażu za pomocą drutu o przekroju do 0,5 -1,0 mm (samozaciskowe)
LED
Diody elektroluminescencyjne błyskawicznie wypierają lampy jarzeniowe z szyldów podświetlanych. Tu opiszę tylko gotowe produkowane z nich podzespoły produkowane na potrzeby reklamy. Z myślą o zastosowaniach w elementach przestrzennych szyldów są produkowane różnego rodzaju taśmy, węże i moduły diodowe.
Moduł diodowy to niewielka, np 40 x 25 mm z płytka tworzywa z zamontowanymi niej diodami 3, 4 lub więcej) i niezbędnymi innymi elementami np. rezystorami. Moduły są połączone krótkimi odcinkami przewodów w łańcuch, a pojedynczy moduł po rozcięciu jest najmniejszym fragmentem, który może działać samodzielnie. Elastyczność przewodu w łańcuchu modułów pozwala niemal dowolnie układać źródło światła nawet w najbardziej skomplikowanych kształtach jakie spotyka się elementach przestrzennych szyldów, a jedynym ograniczeniem są wymiary płytki modułu.
Taśmy - na identycznej, modułowej, zasadzie są skonstruowane także taśmy, z tym, że w taśmach nośnikiem łączącym wszystkie moduły jest bardzo cienka i elastyczna (w jednej płaszczyźnie) taśma którą można rozcinać w zaznaczonych miejscach. Taśmy są produkowane z różnym zagęszczeniem LED także w wersji tzw krawędziowej, gdzie diody świecą nie prostopadle w stosunku do płaszczyzny taśmy, a równolegle. Ten rodzaj taśmy sprawdzi się idealnie w bardzo wąskich i krętych kanałach skomplikowanych kształtów lub w bardzo małych elementach. Taśmy bywają także zalewane masami silikonowymi dzięki czemu stają się całkowicie wodoszczelne. Szybki montaż ułatwia warstwa samoprzylepna na spodzie taśmy.
W większości przypadków moduły oraz taśmy są przystosowane do zasilania prądem o napięciu 12 lub 24 V. Sprzedawane zazwyczaj w 5 metrowych odcinkach, a szerokość taśmy waha się w granicach 8 – 10 mm, grubość samej taśmy 0,2 mm. Kolory świecenia obejmują praktycznie całe dostępne widmo – od fioletu po czerwień i biel.
Zasilacze
Zasilacze sieciowe są niezbędnym elementem podświetlenia diodowego. Oferta rynku jest bardzo szeroka. Dostępne są zasilacze o mocach od 15 do 150 W w różnych obudowach przeznaczonych do zabudowy (także odporne na wilgoć) lub typu desktop (do wnętrz), Nie w sposób wymienić tu całej oferty rynku która na dodatek z dnia na dzień dynamicznie się rozszerza.
Zasilacze LED, jako dedykowane na potrzeby właśnie zasilania taśm i modułów diodowych są doskonale przystosowane do takich potrzeb. Zadbać musimy jedynie o wystarczającą moc zasilacza – im więcej będzie LED w naszym układzie tym większą moc będzie musiał zapewnić zasilacz. O dokładnej kalkulacji napiszę w rozdziale „Światło w elementach przestrzennych”. W Banku plików umieściłem rysunki większości podzespołów potrzebnych do podświetlenia, w tym i taśm diodowych i zasilaczy różnych producentów. Mam nadzieję, że znacznie ułatwią projektowanie.
Leszek Salomon