PORADA: Wykorzystanie ilustracji: utwór zależny czy inspirowany?

Odpowiedź

W tym przypadku najistotniejsze jest ustalenie, czy powstałe ilustracje będą opracowaniami, czyli utworami zależnymi, czy jednak będą utworami inspirowanymi. 

Warto wyjść od określenia, czym jest w ogóle utwór zależny. Mianowicie jest to „opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja”. Od razu ustalmy też sobie, że rozporządzanie i korzystanie z takiego utworu będą wymagało zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, w tym wypadku twórcy pierwotnych ilustracji.  

Jednocześnie prawo autorskie mówi: „Za opracowanie (tj. za utwór zależny) nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.” Z kolei rozporządzanie i korzystanie z takiego utworu nie wymagają zgody twórcy pierwotnych ilustracji.

Dlatego też każdorazowo niezbędna będzie analiza pozwalająca na ustalenie czy mamy do czynienia z utworem zależnym czy utworem inspirowanym.

W orzecznictwie przykładowo wskazuje się, że: 

• Za zasadnicze kryterium odróżniające utwór inspirowany od utworu zależnego, będącego opracowaniem, przyjmuje się takie twórcze zmodyfikowanie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy przejęte. 

• Z istoty plagiatu wynika, że dochodzi do niego wówczas, gdy następuje wykorzystanie elementów cudzego utworu w takim stopniu, iż brak jest twórczej działalności plagiatora i jego utwór nie nosi cech oryginalności.

Za stworzenie utworu inspirowanego uważa się również sytuację, kiedy zapożyczamy jedynie od kogoś styl, koncepcję czy pomysł na to, w jaki sposób wykonać ilustrację. Nie będzie również utworem zależnym wykonanie opracowania elementów będących w cudzej ilustracji, ale jednocześnie należących też do domeny publicznej np. postaci wielkiej małpy, tj. King Konga. 

Należy jednak mieć na uwadze, że w praktyce dokonywanie analizy w powyższym zakresie, tj. ustalanie granicy pomiędzy utworem zależnym a utworem inspirowanym, może wymagać wiedzy specjalistycznej, i to nie prawniczej, ale z zakresu sztuki i ilustracji. Każdorazowo warto zachować ostrożność, tak aby nie zostać oskarżonym o plagiat.