Zwrot podatku po nowemu: Czy uderzy w uczciwe firmy?

Nowelizacja przepisów Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2016 r., poz. 710, dalej: „ustawa o VAT”) oraz Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2017 r., poz. 201, dalej: „Ordynacja podatkowa”) zwiększa uprawnienia fiskusa w zakresie kontroli rozliczeń podatkowych deklarowanych przez przedsiębiorstwa. Rozszerza także krąg podmiotów, u których mogą być przeprowadzone określone czynności w ramach weryfikacji zasadności zwrotu podatku u podatnika.

Ściśle rzecz biorąc, ustawodawca, próbując uszczelnić system podatkowy i zwalczyć oszustwa podatkowe, wdrożył założenie, zgodnie z którym organ podatkowy podczas kontroli lub postępowania podatkowego będzie mógł przeprowadzić czynności sprawdzające u kontrahenta podatnika oraz u innych podmiotów, które brały udział w obrocie towarami lub usługami. Zatem aby zapewnić większą efektywność w egzekwowaniu należności pieniężnych, fiskus będzie uprawniony badać wszystkie etapy tzw. łańcucha dostaw.

Nowe przepisy dotyczące zwrotu podatku VAT

Ustawą z dnia 1 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r., poz. 2024) ustawodawca wprowadził do ustawy o VAT nowe uregulowania, które odnoszą się do zwrotu podatku od towarów i usług (VAT). Powyższa zmiana dotyczy art. 87, w którym dodano ust. 2b doprecyzowujący zasady i zakres weryfikacji zasadności zwrotu dokonywanej przez naczelnika urzędu skarbowego. Przedmiotowy przepis wskazuje, że weryfikacja zasadności zwrotu różnicy podatku może obejmować sprawdzenie rozliczenia podatnika, rozliczeń innych podmiotów biorących udział w obrocie towarami lub usługami, będącymi przedmiotem rozliczenia podatnika, oraz sprawdzenie zgodności tych rozliczeń z faktycznym przebiegiem transakcji.

W opinii ustawodawcy – z uwagi na charakter i specyfikę podatku VAT – weryfikacja zasadności zwrotu nie ogranicza się tylko do sprawdzenia w ramach czynności sprawdzających, kontroli podatkowej czy postępowania podatkowego złożonego przez podatnika rozliczenia. Wprost wskazane zostało, iż aby stwierdzić zasadność zwrotu, często należy prześledzić cały tzw. łańcuch obrotu, a więc zweryfikować rozliczenia innych podmiotów biorących udział w obrocie towarami lub usługami będącymi przedmiotem tego obrotu oraz sprawdzić inne dokumenty świadczące o faktycznym dokonaniu transakcji. Oznacza to, że odkąd przedmiotowe postanowienia weszły w życie, na gruncie ustawy o VAT kontrola podatnika może obejmować sprawdzenie nie tylko własnych rozliczeń podatnika, ale także kalkulacji innych podatników biorących udział w obrocie. Takie działania w opinii Ministerstwa Finansów są niezbędne i słuszne.

Nie są to jedyne zmiany przepisów podatkowych, które zmieniają sytuację prawną przedsiębiorstw. Wraz z nowelizacją ustawy o VAT zwiększenie uprawnień fiskusa nastąpiło również na gruncie Ordynacji podatkowej.

Ordynacja podatkowa rozszerza tzw. kontrole krzyżowe

1 stycznia 2017 r. do Ordynacji podatkowej dodany został art. 274c § 1c, na podstawie którego regulacje w zakresie tzw. kontroli krzyżowych stosuje się także do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, uczestniczących w dostawie tego samego towaru lub świadczeniu tej samej usługi, będących zarówno dostawcami, jak i nabywcami biorącymi udział pośrednio lub bezpośrednio w dostawie towaru lub świadczeniu usługi. Innymi słowy, ustawodawca zdecydował się na gruncie przedmiotowej ustawy zwiększyć uprawnienia fiskusa, umożliwiając mu żądanie od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą, by przedstawili określone dokumenty, ale – co warte podkreślenia – wyłącznie te związane z odpowiednią dostawą towaru lub odpowiednim świadczeniem usługi i niewykraczające poza ten zakres. Wprowadzono w ten sposób możliwość kontroli przez fiskus m.in. dokumentów w postaci faktur zakupu czy sprzedaży, deklaracji VAT, potwierdzeń zapłaty podatku czy umów związanych z kontrolowaną transakcją.

Warto zakreślić możliwe granice żądania organu skarbowego. Na podstawie wdrożonej do Ordynacji podatkowej regulacji organ podatkowy, w związku z postępowaniem podatkowym lub kontrolą podatkową, może egzekwować od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą nie tylko przedstawienie określonych dokumentów w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności, ale również przekazanie wyciągu z ksiąg podatkowych i dowodów księgowych zapisanych w postaci jednolitego pliku kontrolnego. Świadczy to jednoznacznie o zasadniczym zwiększeniu dotychczasowych kompetencji organów skarbowych do weryfikacji podmiotów biorących udział w obrocie gospodarczym.

Regulacje utrudnią codzienną działalność uczciwych firm?

Co do zasady podczas kontroli krzyżowych nie może być sprawdzana poprawność rozliczeń podatkowych kontrolowanego kontrahenta. Jednak mimo że organ podatkowy nie może przeprowadzać weryfikacji w sposób dowolny i jej zakres nie jest nieograniczony (zgodnie z ustawą kontroli podlegają tylko dokumenty związane z prowadzonym postępowaniem podatkowym), to wprowadzone zmiany prawne mogą w istotny sposób utrudnić codzienną działalność uczciwych firm. Co więcej, istnieje duże zagrożenie, że – pomimo ustawowych ograniczeń przy weryfikacji przedsiębiorstw – kontrole krzyżowe mogą być przyczyną wszczęcia kontroli podatkowej u kontrahenta, gdy weryfikacja wykaże występowanie pewnych nieprawidłowości.

Zachodzi zatem wysokie prawdopodobieństwo, iż wprowadzenie przez ustawodawcę nowych regulacji podatkowych może posłużyć urzędnikom państwowym do badania łańcucha transakcji w celu nie tylko zwalczania oszustw podatkowych, lecz także poszukiwania wszelkich przedsiębiorstw biorących w nim udział. To ma zagwarantować najwyższą egzekwowalność należności podatkowych do budżetu państwa w odniesieniu do utraconego podatku od towarów i usług (VAT).